Al 100, maar nog steeds springlevend?!

Een anonieme weldoener biedt in 1914 in een brief aan Haarlems burgemeester Sandberg 250.000 gulden voor de bouw van een nieuwe schouwburg. Die wordt op 30 september 1918 geopend. Deze brief schijnt nog steeds te bestaan!

Een relletje vormt vijftig jaar geleden de opmaat tot het halve-eeuwfeest van de Haarlemse Stadsschouwburg. Dinsdag 3 september 1968. Toneelgroep Centrum speelt de première van De Smoeshaan, een blijspel van de Latijnse schrijver Plautus. De regisseur heeft, in navolging van afbeeldingen op historische prenten, de kostuums van de mannelijke acteurs uitgerust met houten latjes ter hoogte van het kruis; zij kunnen deze bij wijze van erectie omhoog laten komen als er een vrouw in hun buurt komt. Maar hoe komisch ook het effect, één bezoeker stoort zich eraan: burgemeester Cremers. De volgende dag verbiedt hij de voorstelling. Toneelgroep Centrum wijkt uit naar Amsterdam. Uit protest tegen de inmenging van de burgemeester plaatsen demonstranten een paar dagen later een twee meter hoge fallus voor zijn woonhuis.

Al eerder in de geschiedenis van de Stadsschouwburg is er ophef: een stuk van Herman Heijermans wordt te links bevonden en mag niet worden gespeeld. Maar ook over de totstandkoming van de schouwburg zelf, die dit jaar zijn eeuwfeest viert, is een hoop gesteggel. En dat terwijl Haarlem het geld voor de bouw op een presenteerblaadje krijgt aangereikt.

Een anonieme weldoener belooft op 2 mei 1914 in een brief aan burgemeester W. Sandberg 250.000 gulden te doneren; hij heeft maar meteen een ontwerp voor het gebouw bijgevoegd. Een van de voorwaarden die de schenker stelt, is dat de nieuwe schouwburg op het Wilsonsplein komt. Verder moet de gemeente geld beschikbaar stellen voor meubilair en toneelbenodigdheden. Vooral vanwege dat laatste is de gemeenteraad niet erg enthousiast. Bovendien: Haarlem heeft toch al een schouwburg, aan de Jansweg? Maar de burgemeester weet de raad te overtuigen en zo wordt op 30 september 1918 de nieuwe Stadsschouwburg geopend. Al gauw krijgt hij de bijnaam ‘bonbonnière’.

De afgelopen honderd jaar hebben goede en slechte periodes in de Stadsschouwburg elkaar afgewisseld. In de jaren twintig viert Het Schouwtoneel grote successen, maar in de crisistijd en de oorlog dalen de bezoekerstallen gestaag, helemaal wanneer pro-Duitse groepen als het Noord-Hollands Toneel er op de planken staan. In 1945 keert het tij met de oprichting van Comedia; Guus Hermus, Ko van Dijk, Mary Dresselhuys, Elisabeth Andersen en Rika Hopper zijn de grote namen. Ook voor het amateurtoneel zijn de naoorlogse jaren een gunstige tijd.

In de jaren zestig timmert Toneelgroep Centrum aan de weg, met stukken gericht op jongeren. Peter Lohr, directeur van 1965 tot 1984, programmeert met groot succes ook muziek, dans en cabaret. De dan nog onbekende Freek de Jonge, Bram Vermeulen en Herman van Veen gunt hij kansen. Onder Lohrs opvolgers gaat het bergafwaarts: minder bezoekers, financiële tekorten. Bovendien kampt de schouwburg met achterstallig onderhoud en uiteindelijk besluit men tot renovatie. Op 26 september 2008 wordt de vernieuwde Stadsschouwburg, na vijf jaar gesloten te zijn geweest, feestelijk geopend. Honderd jaar na zijn ontstaan speelt de ‘bonbonnière’ nog steeds een belangrijke rol in Haarlem.

Bij mijn volgende bezoek aan de schouwburg kijk ik zeker anders naar een voorstelling!